Zekanın Ötesi

İnsanoğlu pek çok şey keşfetti, icat etti. Ama sanırım daha önce bu kadar çok tartışılan, bu kadar çok para harcanan, bu kadar çok heyecanlandıran ve aynı zamanda bu kadar çok da ürküten ve endişe ettiren başka bir icadımız olmamıştı.

Buhar makinesi ve trenden de korkanlar ve onlara karşı koymaya çalışanlar olmuştu. Matbaanın kötü bir icat olduğunu düşünenler olmuştu. Atom bombası ve nükleer yapılanma hala en büyük tehditlerimizden birisidir.

Ama zaman gösteriyor ki, “korkunun ecele faydası yok”. İnsanlık tarihinde icat ettiğimiz veya keşfettiğimiz herhangi bir şeyi ortadan kaldırmak veya saklamak gibi bir durumumuz olmadı. İyisiyle kötüsüyle, bu yeni keşfimiz ile yaşamayı öğrenmemiz gerekiyor. Ben iyimserim. Yapay zekalı geleceğimizi de becereceğiz ve her şey çok güzel olacak.

ABD- Çin Rekabeti Damgasını Vuracak

ABD ve Çin yapay zeka alanında müthiş bir rekabete kalkıştı ve önümüzdeki yıllara bu rekabet damgasını vuracak. ABD OpenAI ve NVIDIA başarılarını gösterecek. Çin ise DeepSeek ile karşı hamle yapacak. ABD Stargate projesi ile sansasyonel yatırımlar açıklayacak. Çin ise Yeni İpek Yolu ve BRICS müttefikleri ile karşı hamle gösterecek.

14 Mart 2019 tarihinde yaptığımız Yapay Zeka Zirvemizde ilk kez “Yapay zeka medeniyetimizin yeni işletim sistemidir.” demiştim. Yapay zeka genel geçer bir teknoloji olacağını / olduğunu vurgulamıştım. Aynı elektrik gibi, aynı internet gibi, aynı içten yanmalı motor veya matbaa veya para gibi.

30 Kasım 2022 tarihinde OpenAI ChatGPT’yi yayınlandı ve yapay zeka bir anda hepimizin cebine ve günlük hayatına giriverdi. Bazı ülkeler, bazı şehirler, bazı şirketler hemen yasaklama ve inkar etme moduna girdiler. Bazı girişimciler ve yatırımcılar ise anında bu tarihi fırsatı görüp, yatırım yapmaya başladılar.

İster “Altına Hücum” döneminde, ister “İnternet Furyası” döneminde, her zaman bir ilgi patlaması (hype cycle) ve bir inovasyon patlaması (Cambrian Explosion) yaşanır. Sonra birtakım krizler, fiyaskolar, olumsuzluklar yaşanır. Sonra ise pazar yavaş ama emin adımlarla olgunlaşır; konsolide olur; kendine gelir ve çok sağlam katma değer üretir.

“Yapay zeka sadece popüler bir olgu değil”

Yapay zeka sadece tüketicilere hitap eden veya makro seviyede ülkeler ve bloklar arası jeopolitik ve jeostratejik rekabete yol açan popüler bir olgu değildir. Fiiliyatta yapay zeka her gün gelişmekte, yaygınlaşmakta, şirketlerin ve sektörlerin iş yapış şekillerini değiştirmektedir, halihazırda ciddi değer üretmeye başlamıştır.

Endüstri 4.0 kapmasında, üretim sektöründe yapay zeka kalite kontrolden ileri planlamaya kadar, kestirimci bakımdan esnek fiyatlandırmaya kadar pek çok alanda kullanılıyor. Ülkemizdeki büyük üretim şirketleri bu bahsettiğim alanlarda çok önemli ve çok başarılı projeler gerçekleştiriyor. Bazıları kendi bünyelerinde, kendi ekipleri ile, bazıları araştırma kuruluşları ve akademik dünya ile iş birliği içinde, bazıları ise girişimci ekosistemi ile ortaklıklar yaparak, hatta bu girişimlere yatırım yaparak, yapay zeka yol haritalarında ilerlemektedir.

Üretken yapay zeka ve büyük dil modelleri ile üretim şirketleri iç işleyişlerinde, satın alma süreçlerinde, müşteri hizmetleri ve hatta ürün geliştirme ve inovasyon süreçlerinde verim, hız ve inovatif yeni boyutlar yakalıyor. Pek çok etkileyici başarı hikayesi anlatabiliriz.

Perakende ve e-ticaret sektöründe ise özellikle müşteriyi daha iyi tanımak, ona daha iyi deneyimler sunmak, hassas fiyatlandırma, ürün çeşitliliği ve bulunabilirliği konularında, stokların optimizasyonundan sevkiyat, enerji tasarrufu ve sürdürülebilirlik konularına kadar, müthiş örnekler görülüyor. Bu çalışmalar son 5-10 yıl içinde ciddi şekilde olgunlaştı.

Müşterilere Daha Füzel Deneyimler Yaşatılacak

Bugünlerde ise sektörler geleneksel yapay zeka projelerinin ötesine geçip, büyük dil modelleri, üretken yapay zeka yaklaşımları ve yapay zeka ajanları ile daha iyi deneyimler, daha hızlı inovasyon, daha verimli ve esnek operasyonlar hedeflemektedir. Perakendecilerimiz ve e-ticaret şirketleri ekosistem ile çok yakın iş birliği içindedir. Zekanın ötesine geçerek, müşterilere daha güzel deneyimler yaşatılacağı aşikardır.

“Yapay Zekasız Bir Hayat Artık Düşünülemez”

Bankalarımız bu alanda çok başarılı. Özellikle büyük bankalarımız dedike yapay zeka ekipleri kurdu ve risk hesabından özel fiyatlandırmaya kadar, operasyonel verimlilikten müşteri davranışlarını tahmin etmeye, sahtekarlık veya riskli işlemleri tespit etmekten öngörüler hesaplamaya kadar pek çok farklı kullanım alanları realize etti. Bu konularda yapay zekasız bir hayat artık düşünülemez.

Kendi büyük dil modellerini geliştiren bankalardan, yapay zeka ajanları ile hiper-otomasyon hedefleyen bankalara kadar, kendi girişimci hızlandırma programı yürüten bankalardan kendi yapay zeka girişim sermayesi fonunu kuran bankalara kadar tüm portföy mevcuttur. Aynı anda pek çok yapay zeka inovasyonu ve denemelerine şahit olmaktayız. Zaman içinde başarılı, başarısız, faydalı ve daha az faydalı modeller ve girişimler, kendini gösterecektir.

Ulusal yapay zeka stratejisi ve eylem planı 2021’de yayınlanmıştı. Bu yıl yenisi yayınlanması beklenmektedir. Türkçe büyük dil modeli projesi TÜBİTAK liderliğinde yürütülüyor. İlk uygulamalar başladı. Önümüzdeki yıllarda özellikle kamunun verimliliğinin artırılması, vatandaşa daha hızlı ve daha iyi hizmet verilmesi, kayıp ve kaçakların önlenmesi hedefleniyor.

“Yapay Zekanın İç ve Dış Güvenlikte Kullanılması Ulusal Bir Meseledir”

Diğer yandan silahlı kuvvetlerimiz yapay zeka alanında yapılanma çalışmaları devam etmektedir; etmek zorundadır. Yapay zekanın iç ve dış güvenlikte kullanılması ulusal bir meseledir. Askerlerimiz bu konuda son derece bilinçlidir, hazırlıklar ve çalışmalar tüm alanlarda hızlıca ve kapsamlı bir şekilde ilerlemektedir.

Vurgulanması gereken önemli bir diğer alan ise, dedike bir şekilde sağlık alanında yapay zekanın yaygınlaşmasıdır. Hastalıkların erken teşhisi, yeni ilaçların keşfedilmesi, kişiye özel tedavi yöntemlerin gelişmesi, büyük veri analizi ve yapay zeka yöntemleri ile endemi ve pandemilerin erken tespiti, önlenmesi veya etkin bir şekilde yönetilmesi gibi konular çok kritiktir, insan hayatı ve milli gelir açısından son derece önemlidir.

Zekanın ötesine geçerek, insan hayatı kurtarılabileceği aşikar. Şu an şifasız gibi görünen hastalıkların tedavileri keşfedilecektir. Bu bağlamda insanların yaşam kalitesi artacak ve ömürlerimiz uzayacaktır. Aynı zamanda sağlık alanındaki harcamalar azalacak ve optimize edilecektir.

Genetik, biyoinformatik ve yapay zeka alanındaki gelişmeler aynı zamanda tarım ve hayvancılık alanına da yansıyacaktır. İklim değişimi bağlamında daha dayanıklı bitkiler, daha besin değeri yüksek gıdalar, verimi ve hasadı daha bereketli cinsler icat edilecektir. Bunların hepsi milli gelirimize ve milletimizin sürdürülebilir istikbaline ciddi katkısı olacaktır.

Yapay Zekanın Riskleri

Tüm bu avantajların ve olumlu gelişmelerin yanı sıra, yapay zekanın riskleri konusunda da bilinçli olmak, tedbirlerimizi almak zorundayız. Kötü niyetli kullanım şekilleri nasıl engellenebilir? Yapay zekanın kendi bilincini üretmesi veya bağımsızlığını ilan edip, bizi tehdit etmesini önlemek zorundayız. Sahte bilgiler, kötü niyetli içerikler, nefret söylemleri, masum insanların siyasi, ticari ve toplumsal düşüncelerinin manipülasyonu mutlaka kontrol altına alınmalı, aynı fiziki dünyada yasak olduğu gibi, dijital mecralarda ve yapay zeka tabanlı botlar veya ajanlar tarafından suni bir şekilde yaygınlaştırılmaları yasaklanmalı ve önüne geçilmelidir.

İkinci dünya savaşını iki atom bombası getirdi. Ve insanlık bundan çok ciddi dersler çıkardı. O günden beri bir daha nükleer silahlar insanlar üzerine doğrultulmadı. Ama bu tehdit her zaman var olmaya devam etmektedir. Biyolojik ve kimyasal silahlar da yasaklanmıştır, aktif bir şekilde bu tür yapılanmalar denetlenmekte ve engellenmektedir.

Aynı şekilde yapay zeka alanında da bir takım kontrol mekanizmaları, ulusal ve uluslar arası anlaşmalar sağlanmalı, siyasi, hukuki ve toplumsal olarak, bunların önüne geçilmelidir. Bu mümkün. Nitekim yapay zeka insan yapımı bir teknolojidir, kontrolü, yaygınlaşması, insani değerlere uygunluğu, bizim tarafımızdan karar verilebilir, tasarlanabilir, geliştirilebilir ve bu şekilde kullanılabilir. Bunu başarmak zorundayız.

Yoksa biz nükleer santralleri, zenginleştirilmiş uranyumu ve bununla ilgili yapılanmaları başıboş bırakmıyoruz. Bunların bilgisini internetten kolayca okuyabilir, öğrenebilirsiniz. Ama bu malzemelere ve teçhizatlara erişim pek kolay değildir. Aynı mekanizmaları yapay zeka dünyası için uygulamalıyız, kontrol altına almalıyız. (TRAI Yapay Zeka Risk Raporu 2025)

Türkiye Yapay Zeka İnisiyatifi, ekibi ve ekosistemi 2017’den bu yana gece gündüz demeden, var gücümüzle bu konularda çalışmaktayız ve Türkiye’de yapay zeka farkındalığının artması için ve yapay zeka ekosisteminin gelişmesi için çalışmaktayız. Elimizden geldiğince, ekosistem ve paydaşlarımızın desteği ve teveccühü ile bu konularda çalışmaya devam edeceğiz, sizlere değer katma gayretimizi artırarak devam ettireceğiz.

23 Ekim 2025 tarihinde İstanbul, Levent Wyndham Grand otelinde, Türkiye Yapay Zeka Zirvemizde görüşmek, buluşmak, tanışmak, birbirimize değer katma üzere. Bekliyoruz.

Detaylı bilgi için https://zirve.turkiye.ai/