Yapay Zeka ve İstihdam! Hüsran mı Kurtuluş mu?

Yapay zeka, robotlar ve benzeri ileri teknolojilerin istihdam üzerine olan etkileri bazen bizi oldukça ürkütüyor, en azından endişelendiriyor. Acaba robotlar tüm fabrikalardaki mavi yakalı işçilerin yerine mi geçecek? Acaba yapay zeka doktorların, avukatların yerine mi geçecek? Kitlesel işsizlik mi oluşacak? Olursa, bu insanları neyle meşgul edeceğiz, neyle geçindireceğiz?

Bu konuda pek çok araştırma bulunmaktadır. Bu sorularla çok sık karşılaştığımız için, bulduğumuz ve bildiğimiz önemli araştırmaları derlerdik ve bu yazının içinde bir araya getirdik.

Oxford Üniversitesinde araştırmacılar Carl Benedikt Frey ve Michael Osborne 2013 yılında önemli bir çalışma yayınladılar (link). Bu rapor epeyce ses getirdi, zira hangi mesleklerin hangi yılda teknoloji ile ikame edileceğini öngörmeye çalıştı. Bu çalışmalarından ötürü epeyce bir yere davet edildiler ve pek çok konuşma yaptılar.

Oxford Martin School’da yaptıkları konuşma en kapsamlı olandır, izlemenizi tavsiye ederim.

Başka önemli bir çalışma MIT ekonomisti olan Daron Acemoğlu ve ekibinin araştırmalarıdır. Şubat 2018’de güncel bir söyleşisi okumaya değerdir. Bu söyleşide bahsi geçen makaleyi buradan okuyabilirsiniz. 2016’da da çok önemli bir çalışma yayınlamıştı, otomasyonun istihdam üzerine genel etkilerini incelemişti. Buradan okuyabilirsiniz…

Daron Acemoğlu çok önemli tespitlerde bulunuyor. Özetle ‘job replacement’ yerine ‘task replacement’ olacak diyor. Yani çiftçi çiftçilik yapmaya devam edecek, ki zaten yapıyor, ama daha yüksek teknolojiler kullanacak, bir takım görevleri teknoloji üstlenecek, işin vasfı artacak, katma değer yükselecek, çiftçinin değeri artacak, ekonomi gelişecek. Temel fikir bu, benim de çok beğendiğim ve desteklediğim bir görüştür.

Endüstri 4.0 Alman Federal Hükümetinin önemli bir stratejisidir. Almanya’nın önemli bir teknoloji üreticisi olduğunu, Almanya’da yüksek katma değerli üretimin yapılmasının önemli olduğunu vurgulayan, dünyaya bu fikri ve kavramı aşılayan bir politikadır. Endüstri 4.0 gerçekleşme sürecinin istihdam üzerine olan etkileri Almanya için de hassas bir konudur. Yaşlanan nüfus, eğitim ve refah seviyesi yüksek vatandaşlar, kitlesel işsizlik ile karşılaşırsa, nasıl tepki verirler acaba?

Yapılan araştırma gösteriyor ki, elimine edilen bir endüstriyel istihdam yerine 1,3 adet yüksek teknoloji istihdam oluşturuluyor. Tabii ki bunlar aynı kişiler değiller. Dolayısıyla bu dönüşüm kolay olmayacak. Bunu anlatan bir haber Heise yayınevinde çıkmıştır (link).

Ekim 2016’da son güncellemesi yapılan rapora buradan erişebilirsiniz (İngilizce / Almanca).

Bu alanda izleyebileceğiniz, genel vizyonu ve etkilerini anlatan ve İngilizce olan video alttakidir:

Bir başka değerli araştırma Dünya Ekonomi Forumu (WE Forum) tarafından hazırlandı. Tüm detayları içeren sayfaya buradan erişebilirsiniz (link). Bilfiil raporu ise buradan indirebilirsiniz (link).

Pek çok danışmanlık şirketinin de etki analizleri bulunmaktadır. Bunların arasında en kapsamlı ve esaslı olanı McKinsey’in raporudur. Konuyla ilgili olanların mutlaka okumasını tavsiye ediyoruz. Özellikle kendi işletmesini düşünenler için çok değerlidir. Aynı zamanda genel politikalarla ilgilenenler ve sorumluluk taşıyanlar için çok önemlidir. Rapora buradan ulaşabilirsiniz… 

Özetle durum karmaşık. Bir yandan teknolojik gelişim pek çok yeni fırsat doğuracaktır. Diğer yandan mutlaka pek çok meslek veya görev veya işçilik otomasyona kurban gidecektir. Toplum olarak, ekonomi olarak, siyaset olarak buna nasıl cevap vereceğiz? Nasıl hazırlanacağız? Senaryolar nedir? Alabileceğimiz tedbirler nedir? Koşulsuz vatandaşlık ücreti (universal basic income) tek çare, hatta doğru çare olmayabilir. Otomasyonun gelişmesi için çalışan bilim insanı kadar, bunun ekonomi ve toplum üzerine olan etkilerini de çalışması gereken bilim insanı olmalıdır.

Durum ciddi. Umarım bir çaresi bulunur. Dilerim ki bu gelişmeler insanlığın ve medeniyetimizin gelişmesine katkıda bulunur. Türkiye Yapay Zeka Zirvesinde bahsettiğim gibi, benim önerim çok basit. Otomasyon sayesinde verimi topyekün %20 artıralım, Cuma gününü tatil olsun, hafta sonu üç gün olsun. Olmaz mı? Bence olur, olmalı, tasarlarsak, talep edersek, azmedersek, olur…